Alles over tegels in online lezing
Wilfred Mengerink (rechtsboven) tijdens zijn lezing over tegels.
Daarmee sloot Mengerink een reeks lezingen over historische interieurs af. Dat is een onderdeel dat bij veel eigenaren van monumenten wat is ondergesneeuwd. ,,Ook al is een pand een Rijks- of gemeentelijk monument, het interieur wordt niet altijd even goed beschermd.”
De monumentenwachter weet vanuit zijn beroep en ook als eigenaar van een historisch pand waar hij over spreekt. ,,Ik woon in een huis uit 1908 dat later is verbouwd tot winkel/woonhuis en daarna is gebruikt als kapperszaak. Tachtig procent van het huis is nog origineel.”
Kappersklanten
In de gang liggen historische cementtegels, al zijn die door het vele gebruik van kappersklanten wel wat versleten. ,,Dat is aan de ene kant jammer, maar het vertelt ook iets over de gebruiksgeschiedenis van het pand”, zei Mengerink online tegen zijn luisteraars.
Niet alle bewoners van het huis gingen even respectvol met het interieur om, zo bleek toen Mengerink onder de grond in de tuin een berg uit de woning gesloopte wandtegeltjes vond. Hij kon wel afleiden om wat voor soort tegels het ging, maar het lukte niet om er een compleet te krijgen. ,,Gelukkig had het tegelmuseum in Otterlo nog een heel exemplaar.” Dat is handig als je ze wil laten reproduceren.
De waarde van mooie tegeltableaus is nu wel bij een bredere groep mensen doorgedrongen. Helaas ook bij tegelrovers. Die slaan som hun slag in panden die leeg staan. Mengerink: uit een herenboerderij ergens in Utrecht werden verschillende tableaus gestolen.” Een paar screenshots van Marktplaats laten zien dat het lucratieve handel is. ,,Zo’n tableau staat voor 850 euro op Marktplaats en er zaten er acht in. Reken maar uit.”
Bonte tegels
Daarna behandelde hij de geschiedenis van de tegels, die in de Romeinse tijd begint. Met reuzenstappen kwam hij via de laatmiddeleeuwse tegels in slibtechniek in de Renaissance terecht. ,,Dat is de tijd van de Majolicategels. Lekker bont, zoals je dat zou kunnen verwachten in die tijd.” Majolica is een type aardewerk met gekleurde decoraties op een ondoorzichtige witte ondergrond van tin-glazuur.
Die tegel blijft eeuwen lang populair. Vanaf het begin van de 17e eeuw worden ze wel wat soberder. In Faiencetechniek (aardewerk dat na in de oven gebakken te zijn, bedekt wordt met een ondoorzichtige laag witte tinglazuur) werden de beroemde Friese witjes gemaakt.
Dezelfde techniek werd ook gebruikt voor schilderingen in Delfts blauw. Mengerink: ,,Een witte tegel werd dan door een plateelschilder beschilderd met een pigment van kobalt, waarna er een doorzichtige laag van loodoxide glazuur op werd aangebracht.”
Naast blauw werd aan het eind van de 17e eeuw ook paars een populaire kleur voor tegels. Dat kreeg men door te schilderen met mangaan. De tegels waren niet alleen in Nederland populair, maar vind je in heel Europa terug. Zelfs Russische paleizen zijn voorzien van ‘onze’ Delftsblauwe tegels.
Uiteindelijk kwam Mengerink uit bij de dubbel hardgebakken tegels die in zwang waren tussen 1900 en ongeveer 1950. ,,Ze zijn glashard en daardoor erg geschikt als vloertegel. Ze zijn een tijdje uit de mode geweest, maar worden nu weer geproduceerd.”
Schade
Verder kwamen praktische zaken aan de orde, zoals schade aan tegels door zouten. Denk aan strooizout, zeewater, nitraten uit mest of urine van vee en sulfaten uit bakstenen van klei. Door vochttransport komen die zouten uiteindelijk bij de tegels terecht. ,,Door expansie van kristalliserende zouten kunnen tegels en mortel uit elkaar worden gedrukt en zo krijg je schade.”
De tegels eraf halen, restaureren, aanvullen en opnieuw plaatsen op een voorzetwand is een oplossing, maar er zijn bezwaren, aldus de monumentenwachter. Zeker als cement als bevestigingsmateriaal is gebruikt, dan kunnen de tegels zo vast zitten dat ze moeilijk onbeschadigd eraf te halen zijn. ,,Het kan, maar het is heel lastig.” Wie het proberen wil, kan dat het beste doen met een zaag of een multitool. ,,Maar dan nog loop je het risico dat er op het allerlaatst een stuk vanaf breekt.”
Mengerink wees verder op de mogelijkheid om te restaureren en reproduceren. ,,Er zijn tegenwoordig goede tegelrestaurateurs en -producenten. Ook kun je voor advies terecht bij het tegelmuseum in Otterlo.”
